ప్రాణవాయువును కొనుగొన్న ప్రముఖ శాస్త్రవేత్త

Posted: 05/22/2015 01:12 PM IST

మానవుడు పీల్చే శ్వాసలో ఆక్సిజన్ అనే మూలకం దాగివుందన్న విషయాన్ని జర్మన్-స్వీడన్ కు చెందిన రసాయన శాస్త్రవేత్త కార్ల్ విల్‌హెల్మ్‌ షీలే తన పరిశోధనల ద్వారా కనుగొన్నాడు. నిజానికి ఆక్సిజన్ మూలకం జోసెఫ్ ప్రీస్ట్‌లీ శాస్త్రవేత్త ద్వారా బయటి ప్రపంచానికి తెలుసుగానీ.. అంతకుముందు షీలే తన పరిశోధనల ద్వారా ఆ మూలకాన్ని తెలియజేశాడు. అంతేకాదు.. మాలిబ్డనం, టంగస్టన్, బేరియం, హైడ్రోజన్, క్లోరిన్ వంటి మూలకాలను ఇతర శాస్త్రవేత్తలు తెలియజేయక ముందే షీలే కనిపెట్టాడు. ఇతను కనిపెట్టిన ఆ మూలకాలను ఇతర శాస్త్రవేత్తలు పరిశోధనల చేసి.. ప్రచురించారు. దీంతో ఇతనిని ‘హార్డ్ లక్ షీలే’ అని పిలిచేవారట!

జీవిత చరిత్ర :

1742 డిసెంబర్ 9వ తేదీన స్ట్రాల్సండ్, స్వీడిష్ పొమెరానియాలో జన్మించాడు. షీలే తన 14వ ఏటలో ‘గూటెన్‌బర్గ్’ నందు గల ఔషధతయారీ పరిశ్రమలో ఒక అప్రెంటిస్ గా చేరాడు. అక్కడే 8 సంవత్సరాల వరకు ఉన్నాడు. ఆ తర్వాత ఒక వైద్యుని వద్ద సహాయకునిగా ఉన్నాడు. తర్వాత అతడు స్టాక్ హోం నందు ఔషధ నిర్మాతగా ఉన్నాడు. 1770 నుండి 1775 వరకు ‘ఉప్ప్సలా’లో.. తరువాత కోపెన్ లో ఉన్నాడు. షీలే తన జీవితంలో ఎక్కువకాలం జర్మన్ మాట్లాడుటకు ఇష్టపడేవాడు. జర్మన్ భాషను స్వీడిష్ ఔషధ శాస్త్రవేత్తలతో కూడా మాట్లాడేవాడు.

షీలే ఆక్సిజన్ తయారుచేయడానికి ముందు గాలిని గూర్చి అధ్యయనం చేశాడు. గాలి పర్యావరణంలో తయారైన ఒక మూలకం అనీ, అది రసాయన చర్యలు జరుపుతుందని, కానీ అది రసాయన చర్యలలో పాల్గొనదని ఆలోచించసాగాడు. షీలే గాలిలో రెండు రకాల వాయువులుంటాయని.. అవి మండుటకు దోహదపడే గాలి, మలిన గాలి అని (ఫైర్ ఎయిర్, ఫోల్ ఎయిర్) పరిశోధన చేశాడు. ఆయన కొన్ని రసాయన పదార్థములైన పొటాషియం నైట్రేట్ , మాంగనీస్ డై ఆక్సైడ్ , భార లోహ నైట్రేట్లను, సిల్వర్ కార్బొనేట్, మెర్క్యురిక్ ఆక్సైడ్ లను మండించి కొన్ని ప్రయోగాలు నిర్వహించాడు. ఆ ప్రయోగాలలో ఆయన ఒకే ధర్మములు కల వాయువును గుర్తించాడు. అది పైర్ ఎయిర్ అని ఊహించాడు. ఆయన పరిశోధనలను 1775లో ప్రచురించుడానికి ఇచ్చాడు కానీ అది 1777 వరకు ప్రచురితం కాలేదు. ఆ సమయంలో జోసెఫ్ ప్రీస్ట్‌లీ, లావోయిజర్ లు ఆక్సిజన్ మరియు ప్లోజిస్టాన్ సిద్ధాంతం గూర్చి వారి ప్రయోగ వివరాలను ప్రచురించారు.

షీలే ఆవిష్కరించిన మరిన్ని మూలకాలు :

షీలే ఆక్సిజన్ ను ఆవిష్కరించడంతో పాటు.. ఇతర మూలకాలైన బేరియం(1774), మాంగనీస్(1774), మాలిబ్డనం(1778), టంగస్టన్(1781)ల ఆవిష్కరించాడు. అలాగే.. మరికొన్ని రసాయన పదార్థాలైన సిట్రిక్ ఆమ్లము, లాక్టిక్ ఆమ్లము, హైడ్రోజన్ సైనైడ్(ప్రూసిక్ ఆమ్లం జలద్రావణం), హైడ్రోజన్ ప్లోరైడ్, హైడ్రోజన్ సల్ఫైడ్ లను కూడా కనుగొన్నాడు. వీటికి తోడు ‘పాశ్చురైజేషన్’ కు సమానమైన విధానాన్ని కూడా షీలే కనుగొన్నాడు. ద్రవ్యరాశిని ఉత్పత్తిచేసే పాస్ఫరస్ ను 1769లో కనుగొన్నాడు. ఇది అగ్గిపెట్టెల తయారీలో ఉపయోగపడే ముఖ్యమైన పదార్థము. 1774లో అతి ముఖ్యమైన క్లోరిన్ వాయువు ఆవిష్కరణను చేశాడు.

భార లోహాలతో చర్యలు జరిగేటపుడు షీలే చేసే ప్రయోగాలు చాలా ప్రమాదకరమైనవిగా వుండేవి. షీలేకు ఆయన కనుగొన్న పదార్థములు, వాటి నుండి ఏర్పడిన వాటిని వాసన, రుచి చూసే చెడు గుణం వుండేది. అదే ఆయన ప్రాణాలను బలితీసుకుంది. ఒకనాడు మెర్క్యూరీ, లెడ్, వాటి సంయోగ, మరికొన్ని ఇతర పదార్థముల ప్రమాదకర ఫలితాల ఫలితంగా షీలే కోపెన్ నగరంలో 1786, మే 21లో మరణించాడు.